هیچ کس نمی داند ماهی قرمز کی و از کجا آمده، چگونه بر سر سفره هفت سین نشسته و حضورش دقیقاً برای چیست، اما همه می دانند که تحویل سال در غیاب او به دل نمی چسبد.
چند روزی اهل خانه را شاد نگاه می دارد و کودکان را سرگرم، بی آنکه کسی بفهمد او حتی با صدای بلند تلویزیون سکته می کند و بدنش با آفتابی که از پنجره می تابد، ذره ذره می سوزد!
او همان موجودی است که روزگاری در باور ایرانیان گاوی بر پشت داشت و گاو، جهان را بر شاخ نهاده بود؛ اما حالا باید در خانه همانان دو سه هفته ای را با زجر و محنت به سر آرد تا بمیرد!
قدیم تر ها که خانه ها بزرگ و حیاط دار بود، او هم در حوض وسط حیاط جایی برای خود می یافت و اهمیتی نمی داد که وقت تحویل سال چند ساعتی را در تنگ کوچک بلورین سر کند، اما در روزگار آپارتمان نشینی، تنها خانه او تنگ تنگ است و بس.
آیا او همان ماهی قرمز کوچولو است که می گویند نشان از وهمن امشاسپندان دارد و جانداران را پشتیبان است!
ماهی – سرخ یا غیرسرخ – آن گونه که دکتر محمود روح الامینی استاد مردم شناسی دانشگاه تهران می گوید در نماد شناختی ایرانی نشان از زندگی دارد و از آن رو در کنار هفت سین نوروزی قرار می گیرد که نوروز سرآغاز زندگی دوباره طبیعت است و حضور ماهی از میان انبوه حیوانات اشاره ای است به این آغاز.
البته کسی نمی داند که این موجود (بی آنکه نامش با حرف سین آغاز شود) از چه زمان پای ثابت سفره هفت سین شده است؛ چرا که به گفته روح الامینی «ما نه فقط درباره ماهی، بلکه حتی درباره هفت سین، کوچکترین اطلاعی در نوشته ها و متون کهن پارسی نمی یابیم. مراسم نوروزی اغلب در خانه ها برگزار می شده و چون تاریخ نگاری ایران یکسر معطوف به موضوعات رسمی و شاهانه بوده، توجهی به آن نکرده است.»
دکتر میرجلال الدین کزازی استاد ادبیات دانشگاه شهید بهشتی نیز همچون روح الامینی نمی تواند ردپایی از ماهی سرخ در آبشخورهای کهن به دست دهد، اما درباره کارکرد ماهی در فرهنگ و باور شناختی ایرانی سخنان درخوری دارد: «ماهی از آن روی که با آب در پیوند است، پدیده ای خجسته و بشگون و اهورایی شمرده می شود و به نشان فال نیک در خان نوروزی نهاده می آید. از سوی دیگر شاید بتوان این نشانه را هم مانند دیگر نشانه ها و نمادهایی که در خان نوروزی یا هفت سین می بینیم، در پیوند با ستایش روشنایی و خورشید دانست.»
به هر روی ماهی سرخ نوروز تا از اعماق اسطوره ها به پای سفره هفت سین بیاید، راهی دور و دراز و گاه پرمشقت را می پیماید. این ماهی دوست داشتنی که به طور متوسط بین ۱۲ تا ۲۰ سال عمر می کند و در موارد نادری ۳۰ و ۴۰ را از سر می گذراند، از خانواده کپور ماهیان است و حدود ۱۵۰۰ خواهر و برادر دارد که برخی چون او تزئینی و برخی خوراکی اند.
در ردیف ماهیان گرم آبی و پرطاقت جای می گیرد و می تواند با اکسیژن بسیار کم به زندگی ادامه دهد. از این رو تکثیرش فرایند پیچیده ای ندارد و در خانه های روستایی و با امکانات ابتدایی نیز صورت می پذیرد.
کار تکثیر اغلب بی آنکه آسیبی به ماهی برسد، انجام می گیرد و اگر در واحدهای بزرگ و تحت نظارت باشد با استانداردهای بهداشتی همخوانی دارد. اما گرفتاری ماهی قرمز از زمانی آغاز می شود که پای در چرخه توزیع می نهد. هزاران هزار ماهی در دبه های کوچک و بزرگ، سوار بر وانت یا کامیونت یا حتی پشت خودروهای سواری به مراکز فروش حمل می شوند و خود را در مرحله قیمت گذاری می یابند.
آنها که می مانند سهم دستفروشانی هستند که کلی چشم مالیده اند تا شب عید فرارسد و از این رهگذر پولی به دستشان آید. اما چه بسیار ماهی قرمزهایی که نیمه جان بر سفره هفت سین می نشینند، زیرا بر اثر تعویض مکرر آب، دست بردن در تنگ یا تکان های شدید دچار سکته شده و در آستانه مرگ قرار دارند.
مردم در خانه ها ماهی قرمز را در تنگ های کوچک رها می سازند و گاه از سر دوستی با ماهی تلنگری هم به تنگ می زنند تا به حرکت درآید. آنها که مهربان‌ترند ، مرتب آب ماهی را عوض می کنند و غذا برایش می ریزند؛ غافل از آن که تلنگر و تعویض چیزی نیست مگر یک شوک بزرگ به ماهی و غذای زیاد در حکم سم مهلک!
اما آنان که از مهربانی بی بهره اند، ماهی را یکسر به فراموشی می سپارند و آنقدر آب تنگ را عوض نمی کنند تا ماهی به شکل دردناکی می میرد!
پس عجب نیست که اعلام شود از ۱۵ اسفند سال گذشته تا ۱۵ فروردین امسال دست کم ۵ میلیون قطعه ماهی بر اثر بیماری، سکته و نگهداری نادرست جان سپرده اند. پیکر آنها میان زباله ها یا کنار جوی، هدیه نوروزی شهروندان به گربه های ولگرد شهر بوده است!
هم از این روست که یک متخصص محیط زیست می گوید: «اگر مردم می دانستند که حتی تولید صدا در ماهی قرمز ایجاد ترس و مرگ می کند، اگر می دانستند که در آب کلردار آرام و بی صدا می سوزد و نیاز به جای وسیع و آب پرخزه دارد، آن وقت هرگز ماهی های قرمز را قربانی سفره های هفت سین خود نمی کردند.»
رئیس انجمن موبدان زرتشتی بر این باور است که ماهی قرمز از هفتاد سال پیش به این سو (و گویا از چین) وارد آیین نوروزی شده و بهتر است که همان سیب شناور در آب نماد گردش خورشید در آسمان باشد و ماهی قرمز از سفره هفت سین کنار رود.
این نظر اما، تفاوت آشکار با رأی روح الامینی و کزازی به عنوان دو فرهنگ پژوه برجسته دارد که حضور ماهی بر خان نوروزی را – آن هم به مثابه نماد زندگی – برگرفته از اسطوره های ایرانی می دانند.
ولی تا آنجا که به ماهی قرمز مربوط است، اگر تاب آورد و عید را از سر بگذراند، چند گونه سرنوشت را پیش روی خویش می یابد: یا در تنگ می ماند تا بمیرد یا اگر خوشبخت باشد به حوض خانه ای راه می برد.
شاید هم در روز سیزده بدر به آبگیرهای طبیعی سپرده شود و جای وسیعی برای خود پیدا کند. با این حال حتی یک حساب سردستی نشان می دهد که محتمل ترین گزینه برای موجودی که نماد زندگی در سفره هفت سین است، مرگ است!
حتی اگر نیمی از ۶۰ میلیون ماهی عرضه شده در شب عید زنده می ماندند، سال دیگر کمتر خانواده ایرانی نیازمند خرید ماهی قرمز بود، ماهی قرمزی که می گویند نشان از وهمن امشاسپند دارد و جانداران را پشتیبان است...
آن موقع که تازه زمزمه هایی از آوای اینترنت به گوش انزلیچی ها میرسید، زمانیکه هنوز هیچ سرویس دهنده ای در شهر کوچکمان وجود نداشت فکر اولیه تاسیس یک وبسایت در مخیله دو نفر جای گرفت. دو نفری که خودشان هم مانند خیلی های دیگر چیز زیادی از دنیای روبرویشان نمی دانستند. همفکری و البته اتحاد آن دو باعث ایجاد گروهی شد که شاید هنوز هم همدیگر را ندیده اند ولی به دلایل مختلف در کنار هم جمع شدند و تیمی بیست و دو، سه نفری تشکیل دادند و هر کس گوشه ای از کار را بر عهده گرفت. خوشبختانه استقبال هم خوب بود . دیوار یادگاری وارش گواهی میداد که همشهریان ، چه آنان که در داخل ایران بودند و چه آنان که در غربت به سر میبردند ،از آنچه در صفحات اینترنتی منتشر میشود رضایتی نسبی دارند.تیم هم به فکر بهبود کار بود. همه انتظار داشتند نتیجه کارشان را به نوعی ببینند. کارها کم کم جهت میگرفت و آن عده که کم طاقت تر بودند از گروه جدا می شدند ، عده ای دیگر به جای آنها را میگرفتند و به این صورت کار تنوعی هرچند جزئی به خود میگرفت.
سعی بر آن یود که این همبستگی حفظ شود. هر چند اواخر تعداد رفتگان بیشتر از ملحق شوندگان بود اما هسته مرکزی همچنان به فکر نگهداری و ادامه کار بود. آمار امیدوار کننده بود ولی ارتباط.... صفر....
شاید مقصر همان هسته مرکزی باشد و شاید هم .... اصلا بگذریم و به قول گیلکان " کهنه قبایَ چو نزنیم" برویم سر اصل مطلب.
شماره اول وارش به وسیله یک ISP از رشت منتشر شد. الان در شهر کوچکمان چندین سرویس دهنده اینترنت کار خدمات رسانی را – هرچند نصفه نیمه و ناقص – انجام می دهند.
وارش تنها بود . بعد از دوسال مناره (که آن نیز دچار فراموشی شد!) آمد که آن هم خود حکایتی طولانی دارد.
اخیرا نیز وبسایت های زیادی وارد این جهان مجازی شده اند :
و...
خوشحالیم
خوشحالیم از اینکه با یک جستجوی کوچک در اینترنت اطلاعات فراوانی از شهرمان بدست می آید. وارش را نمی توان بنیان گذار تمامی اتفاقات دانست که پیشرفت کند تکنولوژی در شهرمان باعث خیلی اتفاقات دیگر هم شده وخواهد شد! اما آغاز گر راهی بودیم که همچنان رهرو دارد و همچنان به رهروان آن اضافه میشود.